Porozumienia społeczne w Polsce

Pakt o przedsiębiorstwie państwowym w trakcie przekształcania

Dokument z 1993 roku zawiera uzgodnione między partnerami społecznymi założenia aktów prawnych dotyczących procesu i instrumentów prywatyzacji, restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków oraz spraw socjalnych. Objęcie porozumieniem społecznym rozwiązań regulujących sytuację przedsiębiorstw państwowych i ich pracowników w okresie dochodzenia do gospodarki rynkowej miało zwiększyć społeczną akceptację zakresu i sposobu dokonywanych przekształceń oraz ich przyspieszenie.

W pierwszych latach po zmianie ustroju reformom gospodarczym towarzyszyły drastyczne dla społeczeństwa zjawiska recesji przemysłowej, bezrobocia, obniżenia płacy realnej i poziomu życia. Pracownicy - zwłaszcza wielkich przedsiębiorstw państwowych - dzięki którym obalono komunizm, mocno dotknięci skutkami transformacji, zaczęli podejmować masowe protesty. W momencie wybuchu fali strajków latem 1992 r. Rząd przedstawił związkom zawodowym i organizacjom pracodawców pomysł zawarcia serii paktów społecznych, z których najważniejszym miał być Pakt o przedsiębiorstwie państwowym, dotyczący jego statusu, metod restrukturyzacji i oddłużania.

Wobec braku w ustawodawstwie polskim przepisów dotyczących kryteriów reprezentatywności związków zawodowych, propozycję negocjacyjną złożono piętnastu największym ogólnokrajowym związkom zawodowym. Nie utworzyły one jednak wspólnej reprezentacji i negocjacje były prowadzone odrębnie z NSZZ “Solidarność” i z pozostałymi związkami zawodowymi w ramach stolików związkowych.

Rozpoczęty w październiku 1992 roku dialog toczył się równolegle w trzech zespołach roboczych: restrukturyzacji finansowej, prywatyzacyjnym i spraw socjalnych, który zajmował się układami zbiorowymi pracy, ochroną roszczeń pracowników w razie niewypłacalności pracodawcy, zakładowym funduszem świadczeń socjalnych oraz bezpieczeństwem i higieną pracy.

Po wstępnym opracowaniu poszczególnych dokumentów podpisano protokoły uzgodnień i rozbieżności, a następnie przystąpiono do drugiego etapu prac. Ta faza negocjacji obejmowała posiedzenia plenarne, gdzie poczynione ustalenia (po ich zatwierdzeniu przez władze statutowe negocjujących stron) włączane były w podstawę Paktu.

Ostatecznie 22 lutego 1993 r. podpisano Pakt o przedsiębiorstwie państwowym w trakcie przekształcania. Równolegle sygnowano go w trzech wersjach: z NSZZ “Solidarność”, z OPZZ i z siedmioma pozostałymi branżowymi związkami zawodowymi (Federacją Związków Zawodowych Pracowników Polskich Kolei Państwowych, Federacją Związków Zawodowych Energetyków, Porozumieniem Związków Zawodowych Dozoru Górniczego “Kadra”, Związkiem Zawodowym Inżynierów i Techników, Związkiem Zawodowym Maszynistów Kolejowych w Polsce, Związkiem Zawodowym Pracowników Komunikacji Miejskiej i Związkiem Zawodowym Przemysłu Elektromaszynowego).

Każdorazowo Pakt podpisała Konfederacja Pracodawców Polskich oraz minister pracy i polityki socjalnej jako przedstawiciel strony rządowej.

 

Do najważniejszych postanowień Paktu zaliczyć należy:

 - możliwość podjęcia przez pracowników decyzji o wyborze drogi przekształceń własnościowych swego przedsiębiorstwa w ciągu pół roku od wejścia w życie wynegocjowanych ustaw;

 - złagodzenie warunków leasingu przedsiębiorstw przez spółki pracownicze;

- zagwarantowanie udziału pracowników prywatyzowanych przedsiębiorstw w zarządzaniu spółkami;

- zapowiedź restrukturyzacji finansowej banków państwowych oraz przedsiębiorstw państwowych z jednoczesnym określeniem możliwości przyspieszenia i uproszczenia restrukturyzacji długu;

- zastąpienie od II połowy 1993 r. dywidendy od majątku dywidendą od zysku;

- powołanie Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (w razie upadłości i niewypłacalności pracodawcy);

- uzgodnienie nowelizacji działów X i XI Kodeksu pracy (możliwość szerszego stosowania układów zbiorowych, wzmocnienie ochrony zdrowia pracowników);

- uzgodnienie stworzenia zakładowych funduszy socjalnych.

 

Pakt przewidywał także różne – trójstronne lub dwustronne – mechanizmy kontroli wdrażania i funkcjonowania przyjętych w nim uzgodnień. Zasadnicze znaczenie miał zapis przewidujący utworzenie Trójstronnej Komisji, której zadaniem miało być monitorowanie procesów gospodarczych i podstawowych proporcji makroekonomicznych.

  

Porozumienie Rady Ministrów i Komisji Krajowej NSZZ "Solidarność" w sprawie reguł postępowania przy rozwiązywaniu sporów między administracją państwową i NSZZ "Solidarność"

 

Porozumienie to dokument z 1992 roku, który określa zasady postępowania w razie konfliktu między administracją państwową a NSZZ “Solidarność”.

Porozumienie zostało zawarte 29 maja 1992 roku, czyli w okresie, kiedy przeprowadzane reformy gospodarcze wywoływały silne niepokoje społeczne wśród pracowników. Nie istniała wówczas Trójstronna Komisja ds. Społeczno-Gospodarczych, na forum której obecnie odbywa się dialog między władzami a związkami zawodowymi, łagodzący napięcia społeczne. Dlatego rząd zaproponował związkom zawodowym podpisanie porozumienia określającego zasady rozwiązywania konfliktów społecznych. NSZZ “Solidarność” przystała na propozycję władz, natomiast OPZZ ją odrzuciło.

Ministerstwo pracy odnotowało kilkanaście sporów. Ich zdecydowana większość miała charakter branżowy. Część tych sporów przeniesiono na szczebel centralny. W żadnym ze sporów nie wyczerpano procedury przewidzianej porozumieniem. Rozwiązywanie sporów nie wychodziło poza etap negocjacji, choć nie zawsze kończyły się one zawarciem kompromisu. Część sporów doprowadziła do powstania trójstronnych zespołów branżowych, które funkcjonują do chwili obecnej.

Problemem w przypadku Porozumienia był również fakt, że przyznawało ono uprawnienia do prowadzenia sporów z rządem tylko jednej centrali związkowej. Sytuacja ta była przedmiotem skargi OPZZ do Komitetu Wolności Związkowych MOP, w której wskazywano na nierówne traktowanie organizacji związkowych.

Na skutek wejścia w życie ustawy o Trójstronnej Komisji ds. Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego z dnia 6 lipca 2001 roku - zgodnie ze stanowiskiem rządu przekazanym w dniu 29.03.2005 roku organizacjom partnerów społecznych - ww. Porozumienie nie ma mocy obowiązującej.

Porozumienie określa procedury rozwiązywania konfliktów, które mogą powstawać na różnych szczeblach: ogólnokrajowym (międzybranżowym), branżowym lub zawodowym, a także ponadzakładowym (lokalnym). Zgodnie z Porozumieniem postulaty zgłaszane w toku sporu mogą dotyczyć wyłącznie spraw mieszczących się w przewidzianych prawem kompetencjach związków zawodowych. Nie mogą to być jednak sprawy, których regulacja wymaga wydania lub zmiany ustawy.

Porozumienie zakłada, że w razie powstania sporu, upełnomocnieni przedstawiciele stron przystępują niezwłocznie do negocjacji. Negocjacje obejmują trzy etapy: przygotowanie negocjacji, negocjacje właściwe oraz realizacja przyjętych ustaleń. Negocjacje właściwe mogą zakończyć się podpisaniem porozumienia lub sporządzeniem protokołu rozbieżności. Po zakończeniu negocjacji spisaniem protokołu rozbieżności strony mogą zgodnie postanowić o ich kontynuowaniu z udziałem mediatora, wybranego wspólnie przez strony. Negocjacje z udziałem mediatora kończą się podpisaniem porozumienia lub protokołu rozbieżności.

Jeśli spór nie zostanie rozstrzygnięty w ten sposób, każda ze stron może zwrócić się do Komisji Arbitrażu. Komisja składa się z arbitrów wybranych przez strony z listy utworzonej przy ministra pracy spośród osób wskazanych przez organy administracji oraz Komisję Krajową NSZZ “Solidarność”. Komisja wybiera superarbitra spoza listy arbitrów. Procedura postępowania przed Komisją Arbitrażu określona została w załączniku do Porozumienia. Orzeczenie arbitrażowe nie jest wiążące dla stron sporu, jednakże kończy rozstrzyganie sporu zgodnie z zasadami określonymi w Porozumieniu.

 

Pakiet gwarancji socjalnych obywateli

Pakiet to dokument z 1995 roku o charakterze ogólnym, zawierający uzgodnione kierunki i podstawowe środki realizacji polityki socjalnej państwa, stanowiące bazę jej rozwoju oraz trzynaście załączników będących integralną częścią Pakietu.

Jednym z punktów wariantu Paktu o przedsiębiorstwie państwowym podpisanego przez OPZZ było zobowiązanie, że przedmiotem następnych negocjacji trójstronnych będą gwarancje socjalne obywateli, których wstępny projekt w formie Karty gwarancji społeczno-socjalnych opracowała ta centrala związkowa. Dialog w tej kwestii rozpoczęto na dobre dopiero w lutym 1994 roku po wyborach parlamentarnych. Uczestniczyli w nim przedstawiciele nowo powołanego rządu i związków zawodowych, w tym OPZZ. NSZZ “Solidarność” odmówił udziału w debatach argumentując, że nie można stron negocjacji nazwać niezależnymi skoro OPZZ występuje w nich faktycznie zarówno po stronie związkowej, jak i rządowej. Do rokowań zaproszono także organizacje pracodawców oraz samorząd terytorialny.

Prace prowadzone były równolegle w 5 resortach, w powołanych do tego celu 6 zespołach problemowych do spraw: oświaty i kultury; ochrony zdrowia; mieszkalnictwa; wynagrodzeń oraz zabezpieczenia społecznego; zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu; reformy ubezpieczeń oraz świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Przebieg negocjacji był systematycznie oceniany przez dwa komitety Rady Ministrów – Ekonomiczny oraz Społeczno-Polityczny, co nadało rokowaniom polityczny priorytet. W rokowaniach uwzględniono zarówno kwestie doraźne, które mogły znaleźć rozwiązanie tylko w ramach obowiązującej ustawy budżetowej, jak i problemy długofalowe dotyczące strategii rozwoju polityki społecznej.

Ostatecznie wynegocjowane porozumienie, nazwane Pakietem gwarancji socjalnych obywateli, podpisano 14 lipca 1995 roku. Sygnatariuszami dokumentu byli: ze strony rządowej – minister pracy i polityki socjalnej, ze strony związkowej – 19 przewodniczących związków zawodowych i ich organizacji, ze strony pracodawców – prezydenci Konfederacji Pracodawców Polskich oraz Krajowej Izby Gospodarczej.

 Pakiet zawiera gwarancje socjalne obejmujące:

- reformę czynszów i systemów dodatków mieszkaniowych, montaż finansowy w programie aktywnej walki z bezrobociem oraz system wspomagania inwestycji mieszkaniowych w polityce społeczno-gospodarczej państwa;

- zasady organizacji i finansowania nauki, placówek i pracowników zatrudnionych w obszarze oświaty, szkolnictwa wyższego i nauki oraz w obszarze dostępu do kultury;

- zmianę części przepisów o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu;

- zasady i kryteria identyfikacji regionów zagrożonych szczególnie wysokim bezrobociem strukturalnym oraz uczestnictwa strony związkowej w pracach powołanego w tym celu zespołu;

- zmianę zasiłków rodzinnych, wprowadzenie renty socjalnej, prace nad minimalnym dochodem gwarantowanym;

- w ramach reformy ubezpieczeń społecznych zorganizowanie powszechnego systemu ewidencji przebiegu ubezpieczenia oraz racjonalizację warunków nabywania prawa do świadczeń;

- dostępność świadczeń leczniczo-rehabilitacyjnych w lecznictwie uzdrowiskowym;

- zakres świadczeń zdrowotnych gwarantowanych przez państwo ze środków publicznych;

- opiekę profilaktyczną w ramach reformy przemysłowej służby zdrowia;

- możliwość wdrażania Narodowego Programu Zdrowia.

 

Sygnujące Pakiet strony postanowiły, że umowa ma charakter otwarty i możliwe jest przystąpienie do niej także innych ogólnokrajowych organizacji związkowych, samorządowych oraz stowarzyszeń akceptujących jej treść. Zobowiązały się także do kontroli i realizacji postanowień poprzez bieżącą ocenę wykonania uzgodnień dokumentu na spotkaniach roboczych zespołów problemowych. Wszelkie sporne problemy wynikające z realizacji Pakietu, zgodnie z wolą stron, mogły być przekazane do Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych w zakresie jej kompetencji.

 

Pakt dla rolnictwa i obszarów wiejskich

Pakt miał być zawarty w celu rozwiązania strukturalnych problemów wsi, wynikających z jej zapóźnienia rozwojowego, a także aby promować rozwój rolnictwa w perspektywie długoterminowej poprzez wspólne działania Rządu RP, samorządów terytorialnych i partnerów społecznych.

Pakt ma formę umowy społecznej, która określa pożądany model rolnictwa polskiego i strategię jego rozwoju w okresie 15-20 lat. Dotyczy również rozwoju przedsiębiorczości i tworzenia pozarolniczych miejsc pracy na wsi i w małych miastach oraz warunków awansu społecznego i cywilizacyjnego wsi. Pakt precyzuje także zasady prowadzenia dialogu społecznego pomiędzy reprezentacją środowisk wiejskich i rządem, jak również tworzy warunki dla reprezentacji polskich rolników w Unii Europejskiej.

Podczas protestów rolników w lutym 1999 roku Marian Krzaklewski, przewodniczący NSZZ “Solidarność” zaproponował, aby poza rozwiązaniem doraźnym, w drodze umowy społecznej - Paktu - przyjąć strategiczne rozwiązania dla wsi i rolnictwa. Powołany przez premiera Jerzego Buzka rządowy Zespół do spraw Wsi opracował założenia, na podstawie których powstał Pakt dla rolnictwa i obszarów wiejskich, przyjęty przez Rząd w lipcu 1999 roku.

Dokument rządowy stał się punktem wyjścia dla dyskusji z partnerami społecznymi. Od stycznia do kwietnia 2000 roku w 15 województwach odbyły się spotkania z udziałem przedstawicieli rządu, zarządów województw, wojewodów, partnerów społecznych na temat "Miejsce i rola wsi i rolnictwa w strategiach rozwoju województw". W wyniku uzgodnień na różnym szczeblu Rząd przyjął w sierpniu 2000 roku dokument "Pakt dla rolnictwa i obszarów wiejskich. Informacja dla Rady Ministrów".

Pakt składa się z czterech filarów określających priorytetowe obszary działań na rzecz zmiany polskiego rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich. W ramach filarów wyodrębniono 45 inicjatyw koniecznych dla zrealizowania założonych celów.

Filar I: Wspieranie rolnictwa i jego otoczenia

Na pierwszy filar składają się przedsięwzięcia nastawione na rozwój polskiego rolnictwa w powiązaniu z integracją europejską i udziałem polskich rolników we Wspólnej Polityce Rolnej UE. Obejmuje 10 inicjatyw, do których należą m. in. interwencja na rynkach produktów rolnych, poprawa warunków inwestowania w gospodarstwa rolne, poprawa struktury obszarowej gospodarstw, ochrona przed nadmiernym importem towarów rolno-spożywczych, tworzenie grup producentów, unowocześnienie przemysłu rolno-spożywczego.

Filar II: Rozwój infrastruktury, przedsiębiorczości i tworzenie pozarolniczych miejsc pracy

Filar II ma na celu rozwój gospodarczy obszarów wiejskich. Składa się z 18 inicjatyw nastawionych na poprawę stanu infrastruktury technicznej na wsi (m. in. strefy inwestowania, wodociągi, kanalizacja, gaz, sieć energetyczna, ochrona środowiska), rozwój małej i średniej przedsiębiorczości (m. in. ułatwienie dostępu do kapitału zewnętrznego, informacja, doradztwo, agroturystyka, nowoczesne przetwórstwo), zwiększenie szans ludności wiejskiej na rynku pracy (kształcenie młodzieży i dorosłych), tworzenie miejsc pracy w oparciu o programy finansowane ze środków publicznych (regulowanie stosunków wodnych np. przeciwdziałanie powodzi i melioracje, zalesianie, roboty publiczne).

Filar III: Kompleksowa polityka społeczna wobec wsi i rolnictwa, rozwój cywilizacyjny obszarów wiejskich

Trzeci filar obejmuje 14 inicjatyw nastawionych m.in. na podniesienia poziomu edukacji dzieci i młodzieży, wspierania inicjatyw kulturalnych i sportowych, podniesienia poziomu i dostępności opieki zdrowotnej i rehabilitacji, pomocy społecznej, ubezpieczeń rolników.

Filar IV: Instytucjonalizacja partnerstwa i dialogu społecznego

Ten filar przewiduje działania na rzecz budowy partnerstwa społecznego w sprawach wsi i rolnictwa. Składają się na niego trzy inicjatywy: utworzenie instytucji partnerstwa w sprawach reprezentacji interesów polskiej wsi w Unii Europejskiej, instytucji rozwiązywania najważniejszych problemów wsi oraz instytucji dla monitorowania realizacji postanowień Paktu dla rolnictwa i obszarów wiejskich.

  

Regionalne porozumienia społeczne

Zawarty w 1995 r. pomiędzy wojewodą katowickim a stroną społeczną reprezentowaną przez przewodniczącego Regionalnego Komitetu Porozumiewawczego i Sejmiku Samorządowego Województwa Katowickiego.

Dwustronne porozumienie o charakterze proceduralnym zawarte w 1996 roku przez NSZZ “Solidarność” Regionu Mazowsze i Warszawskie Porozumienie Związków Zawodowych ze Związkiem Pracodawców Przemysłu Warszawskiego.

 

Porozumienie zawarte w 1996 roku przez Wojewodę Zielonogórskiego, Organizację Pracodawców Regionu Zielonogórskiego, Zarząd Regionu NSZZ “Solidarność” i Radę Wojewódzką OPZZ w celu poprawy warunków pracy i jakości życia w województwie zielonogórskim.