Pakty społeczne w Irlandii

Pakty społeczne w Irlandii

Irlandzka gospodarka późnych lat osiemdziesiątych przeżywała głęboki kryzys. Stopa bezrobocia utrzymywała się na poziomie 17%, inflacja wynosiła 12%, deficyt budżetowy sięgał 8% PKB a dług krajowy w 1987 r. osiągnął 125% PKB. Wysokie podatki i dług publiczny osłabiły gospodarkę, a brak możliwości zatrudnienia i spadek płac spowodowały emigrację na niespotykaną dotąd skalę.

W powyższej sytuacji partnerzy socjalni i rząd przystąpili do negocjacji mających na celu wypracowanie rozwiązań mających na celu wyjście z kryzysu. Efektem tych negocjacji było zawarcie w październiku 1987 r. paktu społecznego Programme for National Recover (PNR). Pakt zawarty został przez Irlandzki Kongres Związków Zawodowych, Zjednoczony Związek Pracodawców i przez rząd. Jego realizacja przyczyniła się do przeprowadzenia reform finansowo – monetarnych, pociągających za sobą wzrost gospodarczy, do wprowadzenia bardziej sprawiedliwego systemu podatkowego, redukcji niesprawiedliwości społecznej i wzrostu liczby miejsc pracy; przyjęto 2,5 procentowy poziom wzrostu płac, rozpoczęto rozmowy nad czasem pracy; podjęto kroki w celu dochodzenia do standardów europejskich.

Był to pierwszy z kilku paktów, które w końcu lat osiemdziesiątych i w latach dziewięćdziesiątych były zawierane w Irlandii. Po nim zawierano kolejne pakty – Programme for Economic and Social Progress na lata 1994–1996, Programme for Competitiveness and Work, a następnie Partnership 2000. Skuteczność paktów sprawiła, że stały się one w Irlandii stałym środkiem kształtowania i realizacji polityki społeczno-gospodarczej kraju. W ciągu lat obowiązywania kolejnych paktów ich rola uległa zasadniczej zmianie. Pierwotnie pomyślane jako środek radzenia sobie z kryzysem stopniowo ewoluowały i przekształciły się w instrument służący utrzymywaniu stałego rozwoju gospodarczego i realizacji rosnących oczekiwań społecznych. Rola paktów w rozwoju gospodarczym jakiemu uległa Irlandia w latach dziewięćdziesiątych jest niepodważalna.

Kolejny pakt socjalny zawarty został w 2000 r. Jest to trójstronne porozumienie programowe – Program na rzecz dobrobytu i sprawiedliwości (Programme for Prosperity and Fairness – PPF) zawarte w marcu 2000 r. przez rząd, Irlandzki Kongres Związków Zawodowych, Konfederację Irlandzkiego Biznesu i Pracodawców (IBEC) oraz inne, mniejsze organizacje zrzeszające partnerów społecznych. Pakt Prosperity and Fairness obejmuje kilka obszarów działania:

– standard życia i warunki pracy

– dobrobyt i włączenie gospodarcze;

– włączenie społeczne i równość;

– udana adaptacja do postępujących zmian (continuing change);

– odnowienie partnerstwa.

Głównym komponentem PPF jest zawarte na 33 miesiące porozumienie (załączone do paktu) które przewiduje co najmniej 15 procentowy wzrost płac. Wzrost rozłożony jest na trzy lata: 5,5% w pierwszym roku, 5,5% w drugim roku i 4,0% w ciągu ostatnich 9 miesięcy obowiązywania porozumienia. Osiągnięto również konsensus w sprawie podwyższenia stawki minimalnego wynagrodzenia za pracę. PPF zawiera także zobowiązania dotyczące systemu podatkowego. Duża cześć paktu poświecona została problemom „włączenia społecznego”: przewidziane zostały m.in. zwiększone zasiłki na dzieci, zwiększone inwestycje na służbę zdrowia. W sferze równości przewidziano zwiększenie wysiłków legislacyjnych mających na celu wyeliminowanie dyskryminacji w zatrudnieniu oraz powołanie instytucji zwalczających dyskryminację. W sferze polityki „przyjaznej rodzinie” przewidziano m.in. zwiększenie liczby placówek sprawujących opiekę nad dziećmi zarówno w sektorze prywatnym jak i komunalnym, promowanie szkolenia pracowników opiekujących się dziećmi, rozwój pozaszkolnych form opieki nad dziećmi, prowadzonych przez szkoły i ośrodki gminne. Również dalsza polityka fiskalna i społeczna w większym stopniu ma uwzględniać konieczność godzenia pracy z życiem zawodowym, włączając w to przyjazną rodzinie politykę w zatrudnieniu (praca w niepełnym wymiarze czasu pracy, telepraca, dzielenie stanowiska pracy, dzielenie pracy).

Na początku września 2006 r. partnerzy społeczni w Irlandii po intensywnych negocjacjach podpisali siódmy z kolei pakt społeczny w historii swojego kraju. Jest nietypowy pod tym względem, że obejmuje on lata 2006-2016, natomiast do tej pory zawierano pakty na trzy lata. Partnerzy uznali dzisiejsze umowy społeczne jako swego rodzaju strategiczne porozumienia społeczne, które powinny wyróżniać się dłuższą perspektywą czasową. Taka jest bowiem natura rzeczy w kształtowaniu czynników, które decydują o szansach rozwojowych kraju.

Bieżący pakt ma za sobą dość burzliwą historię. Rozpoczęto negocjować go z opóźnieniem, już w po wygaśnięciu poprzedniego, który nosił nazwę Systematyczny Rozwój. Przyczyniły się do tego napięcia między partnerami społecznymi wynikające z pojawienia się na wielką skalę zagranicznych pracowników, głównie z nowych krajów członkowskich UE (Irlandia otworzyła swój rynek pracy już w pierwszej fazie). Jeden z konfliktów okazał się szczególnie symboliczny, ponieważ szybko uzmysłowił, przed jakimi problemami staje kraj po rozszerzeniu UE i otworzeniu rynku pracy. Otóż pracodawca w firmie Irish Ferries chciał zastąpić dotychczasową załogę, nową składającą się z pracowników z nowych krajów unijnych, aby osiągnąć oszczędności płacowe. Konflikt trwał kilka tygodni, w tym okresie trwał strajk, odbyło się wiele manifestacji. Ostatecznie konflikt został rozwiązany w grudniu 2005 roku, co otworzyło drogę do negocjacji nad paktem.

Rozwiązanie konfliktu było kompromisem dla każdej ze stron. Pracodawca uzyskał przyzwolenie na zatrudnianie obcych pracowników, ale pracę zachowali również dotychczasowi zatrudnieni. Za beneficjentów porozumienia można uznać też emigrantów, ponieważ zagwarantowano im minimalny poziom wynagrodzeń i warunki pracy. Konflikt wpłynął również na tematykę negocjacji nad paktem. Związki zawodowe podkreśliły bowiem kwestie związane z zachowaniem standardów pracy w nowych warunkach. W tym zakresie dużo osiągnęli.

Najnowszy pakt ma wiele cech poprzednich umów społecznych. Duże znaczenie przywiązywane jest nadal do negocjacji płacowych. W ich ramach uzgadniane są wskaźniki wzrostu wynagrodzeń, którymi mają kierować się pracodawcy zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym. Ciekawe jest to, że Irlandczycy w bardzo surowy sposób podchodzą do egzekwowania zapisanych w pakcie podwyżek płac. Istnieją mechanizmy wywierania presji na pracodawców, aby dokonali podwyżek. Związki zawodowe wchodzą w spór z pracodawcą, który twierdzi, że nie może wypłacić podwyżek, a jego przebieg reguluje prawo pracy. Otóż pracodawca musi udowodnić, że jego sytuacja nie pozwala na podwyżki. Ale musi przedstawić kompletną dokumentację wspierająca jego stanowisko do Sądu Pracy oraz do związków zawodowych. Związek nie musi jednak zaakceptować werdyktu sądu. Gdy rzeczywiście jest odrzucony przez członków związku możliwe jest zgodne z prawem podjecie akcji protestacyjnej, ale po trzytygodniowym okresie ‘uspokojenia nastrojów’. Ponadto w tym wypadku, jak i w innych zobowiązaniach, rząd musi udostępnić dodatkowe narzędzia urzędom zaangażowanym w rozwiązywanie sporów i roszczeń związanych z realizacją paktu. Między innymi w tym celu działa Narodowe Ciało Wdrożeniowe (National Implementation Body), w którym mają swoich przedstawiciele partnerzy społeczni.

Ponadto obecny pakt, podobnie, jak poprzednie, podkreśla znaczenie działań wszystkich negocjujących partnerów społecznych stabilności całej gospodarki. Pakt przynosi także pogłębione analizy czynników, które mają podstawowe znaczenie dla rozwoju kraju i zachowaniu jego konkurencyjności w globalnej gospodarce. Konkurencyjność jest tu rozumiana bardzo szeroko. Nie jest to tylko wymiar funkcjonowania samej gospodarki, ale również całego jej otoczenia, a zwłaszcza edukacji, systemu dokształcania, organizacji pomocy społecznej i systemu chroniące przed popadaniem w marginalizację społeczną. Wiele zapisów jest bardzo detalicznych, dotyczących zwiększenia liczby nauczycieli, czy personelu w danych ośrodkach państwowych.

W najnowszym pakcie zapisano wzrost płac o 10.37 procent w okresie 27 miesięcy w czterech fazach (dodatkowy wzrost zarezerwowano dla pracowników zarabiających mniej niż 10,25 euro za godzinę). O ostateczny kształt wskaźnika spierali się pracodawcy z Konfederacji Pracodawców i Irlandzkiego Biznesu (Irish Business and Employers Confederation - IBEC), którzy najpierw godzili się na wzrost płac o 7,5-8,5 procent w okresie 27 miesięcy. Z kolei Związek Zawodowy Usług Projesjonalnych i Technicznych oraz Przemysłu (Services, Industrial, Professional and Technical Union –SIPTU), chcieli wzrostu o 10 procent, ale w ciągu 24 miesięcy. Ostatnie stanęło na kompromisowym rozwiązaniu. Pracodawcy zgodzili się na nie, ponieważ atrakcyjne wydało im się zobowiązanie, mówiące o tym, że przyjmując 10 procentowy wzrost płac, unikają innych negocjacji płacowych na szczeblu lokalnym.

W dziedzinie standardów pracy uzgodniono nowy pakiet działań służących ich ściślejszemu przestrzeganiu. Zostanie utworzone nowe ustawowe ciało regulujące przestrzeganie prawa pracy, który będzie miał możliwości samodzielnego zlecania dochodzeń i śledztw (New Office of Director of Employment Rights Compliance – ODERC). Nastąpi potrojenie liczby inspektorów pracy do końca roku 2007 i poprawienie współpracy miedzy agencjami (Revenue Commissioners i Departament of Social and Family Affairs) zaangażowanymi w kontrolowanie stosowania prawa w miejscu pracy. Zwiększone zostaną kary dla pracodawców niestosujących się do prawa pracy.

Ponadto pracodawcy pod presją bardzo wysokich kar sięgających nawet ćwierć miliona euro będą zobowiązani do prowadzenia dokumentacji z danymi o godzinach pracy, nadgodzinach, itp. W sprawach roszczeń pracowników kierowanych do Apelacyjnego Trybunału Pracy (EAT). po stronie pracodawcy będzie leżało udowodnienie działalności zgodnej z prawem pracy przed Sądem Pracy lub komisarzem prawa. Ponadto Ministerstwo Gospodarki, Handlu i Pracy będzie prawnie upoważnione do publikacji raportów ze śledztw przeprowadzanych przez inspektorat pracy w wypadkach, gdy będzie towarzyszyło im wyjątkowe zainteresowania publiczne.

Wszystkie kary i grzywny wzrosną poczynając od 5 tys. aż do 250 tys. euro. Możliwa będzie też zasądzenie kary pozbawienia wolności za nieprzestrzeganie prawa pracy. Komisarze Prawa, Pracowniczy Trybunał Apelacyjny oraz Sąd Pracy będą mogły zasądzić zadośćuczynienie poszkodowanemu pracownikowi do wysokości dwuletniej pensji. Chronieni będą pracownicy, którzy informują władze o niezgodnych z prawem działaniach pracodawcy.

Powstanie zespół wykonawczy, który będzie badał zjawiska na rynku pracy związane z informacjami dotyczącymi zwolnień oraz zastojem płac w gospodarce. Wprowadzona zostanie specjalna procedura, która będzie miała za zadanie zniechęcenie pracodawców do przymusowych zwolnień masowych; w wypadku niezastosowania się do tej procedury Pracowniczy Trybunał Apelacyjny może zasadzić przywrócenie pracy lub przyznać zadośćuczynienie w wysokości do pięcioletniej pensji.

Pakt wprowadza także prawo, które zapobiega możliwości zwolnienie załogi przez pracodawcę w sytuacjach akcji protestacyjnych pracowników. Wykonawcy kontraktów dla projektów publicznych będą zobowiązani do przestrzegania prawa pracy. Pod groźbą wycofania funduszy. Powstanie nowe prawo regulujące agencje zatrudnienia oraz pracowników agencji (do końca roku 2006). Zostanie utworzony kodeksu pracy dla ochrony praw osób pracujących w domu. Pracownicy emigracyjni będą mogli ubiegać się o pozwolenia o pracę osobiście; nie będą rozpatrywane ich podania o prace opartej na stawce poniżej najniższej krajowej.