Zakładowa organizacja związkowa

Zakładowa organizacja związkowa jest podmiotem, z którym pracodawca ma obowiązek współdziałania w sprawach z zakresu indywidualnego i zbiorowego prawa pracy. Uprawnienia zakładowej organizacji związkowej przysługują tylko tym organizacjom, które zrzeszają określoną minimalną liczbę osób wykonujących pracę zarobkową.

Zgodnie z art. 25¹ ust. 1 ustawy o związkach zawodowych uprawnienia zakładowej organizacji związkowej przysługują organizacji zrzeszającej co najmniej 10 członków będących:

1)      pracownikami u pracodawcy objętego działaniem tej organizacji lub

2)      innymi niż pracownicy osobami wykonującymi pracę zarobkową, które świadczą pracę przez co najmniej 6 miesięcy na rzecz pracodawcy objętego działaniem tej organizacji.

Uwzględnienie innych niż pracownicy osób wykonujących pracę zarobkową w liczbie osób warunkującej uzyskanie uprawnień zakładowej organizacji związkowej umożliwiła nowelizacja ustawy o związkach zawodowych z 2018 r.

Wskutek zmian w ustawie o związkach zawodowych, które weszły w życie 1 stycznia 2019 r., osoba należąca do kilku organizacji związkowych działających u danego pracodawcy może być uwzględniona tylko jako członek jednej, wskazanej przez tę osobę, organizacji związkowej.

Jednocześnie przepisy znowelizowanej ustawy o związkach zawodowych wprowadziły procedurę sądowej weryfikacji liczebności zakładowej organizacji związkowej. Pracodawca lub działająca u niego organizacja związkowa może zgłosić pisemne zastrzeżenie co do liczebności danej zakładowej organizacji związkowej w terminie 30 dni od dnia przedstawienia przez tę organizację informacji. W przypadku zgłoszenia wskazanego powyżej zastrzeżenia, zakładowa organizacja związkowa, wobec której zostało ono zgłoszone, występuje do sądu rejonowego – sądu pracy właściwego ze względu na siedzibę pracodawcy z wnioskiem o ustalenie liczby członków na ostatni dzień danego półrocza. Organizacji związkowej, która w terminie 30 dni od dnia zgłoszenia zastrzeżenia nie wystąpiła do sądu, nie przysługują uprawnienia zakładowej organizacji związkowej do czasu wykonania tego obowiązku. Co więcej, zakładowa organizacja związkowa może również z własnej inicjatywy wystąpić z wnioskiem o ustalenie liczby członków.

Organizacjom związkowym posiadającym przymiot organizacji zakładowych przepisy prawa przyznają szczególne uprawnienia, takie jak

1)      zajmowanie stanowiska w indywidualnych sprawach pracowniczych w zakresie unormowanym w przepisach prawa pracy oraz w indywidualnych sprawach osób wykonujących pracę zarobkową w zakresie związanym z wykonywaniem tej pracy – art. 26 pkt 1 ustawy o związkach zawodowych, np.

• zgłoszenie umotywowanych zastrzeżeń przy wypowiedzeniu pracownikowi umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony (art. 38 Kodeksu pracy);
• zgłoszenie umotywowanych zastrzeżeń przy wypowiedzeniu pracownikowi warunków pracy lub płacy (art. 42 § 1 w zw. z art. 38 Kodeksu pracy);
• wyrażenie opinii przy rozwiązaniu z pracownikiem stosunku pracy bez wypowiedzenia (art. 52 § 3 oraz art. 53 § 4 Kodeksu pracy);
• wyrażenie zgody na rozwiązanie stosunku pracy z kobietą w okresie ciąży lub urlopu macierzyńskiego (art. 177 § 1 Kodeksu pracy);
• wyrażenie zgody na rozwiązanie stosunku prawnego z działaczem związkowym (art. 32 ustawy o związkach zawodowych).

2)      zajmowanie stanowiska wobec pracodawcy lub organu samorządu załogi w sprawach dotyczących zbiorowych interesów i praw osób wykonujących pracę zarobkową – do tej kategorii zaliczane są w szczególności uprawnienia związane z:

• zawieraniem układów zbiorowych pracy,
• zawieraniem innych niż układy zbiorowe pracy porozumień zbiorowych,
• uzgadnianiem regulaminów wynagradzania,
• uzgadnianie regulaminów nagród i premiowania,
•  uzgadnianie regulaminu zakładowego funduszu świadczeń socjalnych,
•  ustalanie wykazu wykonywanych przez pracowników pracujących w nocy prac szczególnie niebezpiecznych albo związanych z dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym.

3)      sprawowanie kontroli nad przestrzeganiem w zakładzie pracy przepisów prawa pracy, a w szczególności przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy;

4)      kierowanie działalnością społecznej inspekcji pracy i współdziałanie z państwową inspekcją pracy;

5)      zajmowanie się warunkami życia emerytów i rencistów.

W sytuacji gdy u pracodawcy działa więcej niż jedna zakładowa organizacja związkowa, każda z nich broni praw i reprezentuje interesy swoich członków. Co istotne, osoba wykonująca pracę zarobkową niezrzeszona w związku zawodowym może się zwrócić do wybranej przez siebie zakładowej organizacji związkowej z wnioskiem o podjęcie się jej obrony zarówno w konkretnej sprawie, jak i wszystkich indywidualnych sprawach wymagających współdziałania pracodawcy z zakładową organizacją związkową.

Przepis art. 30 ust. 4 ustawy o związkach zawodowych przewiduje możliwość powoływania przez zakładowe organizacje związkowe wspólnej reprezentacji związkowej w sprawach dotyczących zbiorowych praw i interesów osób wykonujących pracę zarobkową.  Jednocześnie, w przypadku gdy u danego pracodawcy działają co najmniej dwie organizacje związkowe, w sprawach wymagających zawarcia porozumienia lub uzgodnienia stanowisk z tymi organizacjami, te organizacje przedstawiają wspólnie uzgodnione stanowisko. O formie oraz sposobie ustalania i prezentacji takiego stanowiska suwerennie decydują organizacje związkowe w każdorazowo zawieranym w tym celu porozumieniu.

Jednym z podstawowych uprawnień związków zawodowych jest również ich wpływ na stanowienie tzw. prawa zakładowego. Jeżeli u pracodawcy działają związki zawodowe mające status zakładowych organizacji związkowych, uzgadnianie prawa zakładowego jest dokonywane w uzgodnieniu z tymi organizacjami. Stanowi o tym przepis art. 30 ust. 6 ustawy o związkach zawodowych. Zgodnie z jego brzmieniem jeżeli w sprawie ustalenia:

1) regulaminu wynagradzania,

2) regulaminów nagród i premiowania,

3) regulaminu zakładowego funduszu świadczeń socjalnych,

4) planu urlopów lub regulaminu pracy,

5) okresu rozliczeniowego, o którym mowa w art. 135 § 2 i 3 Kodeksu pracy,

6) wykazu prac, o którym mowa w art. 151⁷ § 4 Kodeksu pracy,

7)indywidualnego rozkładu czasu pracy, o którym mowa w art. 8 ust.2-4 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców

-organizacje związkowe albo reprezentatywne organizacje związkowe w rozumieniu art. 25³ ust. 1 lub 2 ustawy o związkach zawodowych, z których każda zrzesza co najmniej 5% pracowników zatrudnionych u pracodawcy, nie przedstawią wspólnie uzgodnionego stanowiska w terminie 30 dni od dnia przekazania im przez pracodawcę tego dokumentu, decyzje w sprawie jego ustalenia podejmuje pracodawca, po rozpatrzeniu odrębnych stanowisk organizacji związkowych.